Câu hỏi nghiên cứu khoa học và các lỗi thường gặp cần tránh

Khi bắt đầu một dự án nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu chính là “ngọn hải đăng” dẫn đường cho toàn bộ công trình. Trang yeukhoahoc.edu.vn đã tổng hợp rất nhiều kinh nghiệm thực tế từ các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên để giúp bạn tránh những “cái bẫy” phổ biến nhất khi xây dựng câu hỏi nghiên cứu.

Câu hỏi nghiên cứu là gì và tại sao nó quan trọng đến vậy?

Câu hỏi nghiên cứu (research question) là một câu hỏi rõ ràng, tập trung, có thể trả lời được bằng dữ liệu và phương pháp khoa học. Nó khác với câu hỏi thông thường ở chỗ phải:

• Có tính học thuật, không quá chung chung
• Có khả năng kiểm chứng hoặc giải thích một hiện tượng
• Đóng góp kiến thức mới hoặc lấp khoảng trống tri thức hiện tại

Một câu hỏi tốt sẽ giúp bạn tiết kiệm hàng tháng trời “đi lạc” và tránh lãng phí nguồn lực.

10 lỗi “chết người” khi đặt câu hỏi nghiên cứu 

Dưới đây là những lỗi phổ biến nhất mà mình tổng hợp từ rất nhiều bài báo bị reject và luận văn bị trả lại:

STT	Lỗi thường gặp	Hậu quả nghiêm trọng	Cách tránh nhanh
1	Quá rộng, ôm đồm	Không thể hoàn thành trong thời gian có hạn	Thu hẹp phạm vi địa lý, thời gian, đối tượng
2	Quá hẹp, không đủ dữ liệu	Không tìm được mẫu nghiên cứu	Kiểm tra tài liệu trước khi đặt câu hỏi
3	Mang tính mô tả đơn thuần	Thiếu chiều sâu lý thuyết	Thêm yếu tố giải thích, dự đoán, so sánh
4	Dùng từ ngữ cảm xúc, định kiến	Mất tính khách quan	Dùng từ trung tính, có thể đo lường được
5	Đặt nhiều hơn 1-2 câu hỏi chính	Đề tài bị phân tán, không có trọng tâm	Chỉ giữ 1 câu hỏi chính + 2-3 câu hỏi phụ
6	Không xuất phát từ khoảng trống nghiên cứu	Bị đánh giá “không mới”	Đọc ít nhất 20-30 bài báo gần đây nhất
7	Không khả thi về phương pháp	Không thu thập được dữ liệu	Thử viết sơ đồ phương pháp trước khi đặt hỏi
8	Dùng câu hỏi “có/không”	Kết quả chỉ có 2 đáp án, giá trị khoa học thấp	Chuyển thành “mức độ nào”, “yếu tố nào”
9	Sao chép nguyên câu hỏi của người khác	Bị coi là đạo văn ý tưởng	Diễn đạt lại hoàn toàn bằng ngôn ngữ của bạn
10	Không liên kết với mục tiêu nghiên cứu	Hội đồng thấy mâu thuẫn nội tại	Kiểm tra lại sự thống nhất 3 lần trước bảo vệ

Bí kíp xây dựng câu hỏi nghiên cứu “chuẩn chỉnh” chỉ trong 5 bước

• Đọc thật nhiều → xác định khoảng trống (research gap)
• Viết ra 10 câu hỏi thô → chọn 2-3 câu tiềm năng nhất
• Kiểm tra 5 tiêu chí FINER (Feasible – Interesting – Novel – Ethical – Relevant)
• Nhờ giảng viên hướng dẫn hoặc đồng nghiệp phản biện
• Viết lại ít nhất 3 phiên bản rồi chọn phiên bản sắc nét nhất

Một số ví dụ thực tế trước và sau khi “tút lại” đẹp đẽ

• Trước: “Nghiên cứu ảnh hưởng của mạng xã hội đến giới trẻ hiện nay?” → quá rộng
• Sau: “Mức độ ảnh hưởng của thời gian sử dụng TikTok đến kết quả học tập của học sinh THPT tại TP.HCM năm 2024-2025 như thế nào?”
• Trước: “Có nên áp dụng dạy học trực tuyến không?” → câu hỏi có/không
• Sau: “Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả học tập trực tuyến của sinh viên ĐH Kinh tế Quốc dân trong giai đoạn 2023-2025?”

Chỉ cần thay đổi một chút là câu hỏi đã từ “bình thường” lên “pro” ngay lập tức!

Tóm lại, việc đặt câu hỏi nghiên cứu không khó, nhưng để có một câu hỏi thực sự tốt thì cần sự tỉ mỉ và kinh nghiệm. Nếu bạn còn băn khoăn bất kỳ bước nào, hãy tham gia cộng đồng Khoa học hỏi đáp để được hàng trăm nhà nghiên cứu hỗ trợ miễn phí nhé!