Tìm hiểu luật chơi mạt chược - Cách chơi và cách tính điểm

Mạt chược là trò chơi thú vị, nhưng để nắm vững cách chơi và luật lệ, bạn cần hiểu rõ các quy tắc cơ bản. Bài viết này sẽ giúp bạn làm quen với luật chơi mạt chược một cách dễ dàng và chi tiết.

Khái quát về mạt chược

Mạt chược là một từ ghép trong tiếng Hán Việt, có nghĩa là chim sẻ vừng. Trong trò chơi mạt chược, ký hiệu con chim sẻ đại diện cho con bài đầu tiên trong bộ bài, chính là con Nhất Sách.

Mạt chược là trò chơi sử dụng các quân bài làm từ sừng, ngà voi hoặc nhựa, thường có bốn người tham gia. Người chơi cần áp dụng chiến thuật khéo léo để giành chiến thắng, hay còn gọi là ù.

Có giả thuyết cho rằng mạt chược được một quý tộc tại Thượng Hải sáng tạo vào khoảng những năm 1850, hoặc có ý kiến cho rằng vào giai đoạn 1870-1875. Ban đầu, các quân bài được làm từ giấy.

Mặc dù là một trò giải trí, nhưng mạt chược yêu cầu người chơi phải có kỹ năng nhất định. Bên cạnh đó, việc chế tác các quân bài cũng đòi hỏi sự tỉ mỉ và chi phí đáng kể.

Mạt chược có nhiều kiểu chơi khác nhau, với số lượng quân bài thay đổi tùy theo từng khu vực và luật lệ riêng. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá cách chơi mạt chược theo kiểu Hồng Kông, đây là cách chơi cơ bản để từ đó có thể tham khảo và học hỏi thêm các biến thể khác.

Bàn chơi mạt chược

Chiếc bàn dùng để chơi mạt chược là một dụng cụ không thể thiếu trong trò chơi này. Bàn mạt chược của người Hoa có thiết kế khá đơn giản với mặt bàn hình vuông, mỗi cạnh dài khoảng 80cm và cao từ 60 - 85cm; khi chơi, người ta thường trải lên một tấm khăn để bảo vệ các quân bài khỏi bị trầy xước.

Trong khi đó, bàn chơi mạt chược của người Việt được thiết kế đặc biệt hơn, với chiều cao khoảng 90cm. Mặt bàn cũng có hình vuông, mỗi cạnh dài từ 90 - 95cm và có gờ xung quanh. Gờ cao khoảng 3 - 4cm, được bọc bằng da hoặc nỉ.

Mặt bàn thường được phủ bằng chất liệu như nylon hoặc mica cứng, nhẵn và có màu tối, phổ biến là màu xanh lam hoặc xanh lục, giúp tăng độ tương phản để làm nổi bật những quân bài có màu sáng.

Việc sử dụng mặt bàn với chất liệu trơn láng và cứng nhằm giúp các quân bài dễ di chuyển và không bị rơi ra ngoài khi xoa bài. 

Sau một thời gian sử dụng, mặt bàn có thể bị bẩn và mất đi độ trơn láng ban đầu, vì vậy người chơi thường sử dụng phấn để phủ lên mặt bàn, giúp việc xoa bài dễ dàng hơn.

Các quân bài Mạt chược

Bộ bài mạt chược hiện nay thường bao gồm 4 bộ chính và 1 bộ khung, tổng cộng có 160 quân bài. Mỗi bộ bài có chức năng và vai trò riêng biệt, được phân chia cụ thể như sau:

Bộ bài nạc

Bộ bài nạc là một trong những phần cơ bản và quan trọng của mạt chược. Bộ này được chia thành ba loại nhỏ khác nhau: sách, vạn và văn, mỗi loại có những đặc điểm riêng.

Hàng sách/sọc: Hàng này bao gồm các quân bài có màu xanh lam, được đánh dấu bằng các sọc từ 1 đến 9. Đặc biệt, quân "nhất sách" được ký hiệu bằng hình chim sẻ, làm cho nó nổi bật hơn so với các quân khác. Mỗi loại quân này đều có 4 lá, vì vậy tổng cộng có 36 quân hàng sách trong bộ bài mạt chược.

Hàng vạn: Những quân bài thuộc hàng vạn đều có chữ "vạn" màu đỏ được in ở phía dưới, cùng với số từ "nhất" đến "cửu" được viết bằng chữ Hán phía trên. Cũng như hàng sách, mỗi loại quân bài này có 4 quân, do đó, tổng cộng có 36 quân hàng vạn trong bộ bài.

Hàng văn: Hàng văn bao gồm các quân bài có hình tròn, đánh số từ 1 đến 9. Giống như các hàng khác, bộ này cũng có tổng cộng 36 quân hàng văn, mỗi loại có 4 lá.

Bộ tài phao (gió)

Bộ tài phao còn được gọi là "gió", bao gồm 7 loại quân khác nhau, mỗi loại có 4 quân, tạo thành tổng cộng 28 quân. Bộ này được chia thành:

• Đông, nam, tây, bắc: Những quân bài này tượng trưng cho các hướng gió khác nhau, mỗi loại có 4 quân.
• Trung, phát, bạch: Đây là ba quân bài đặc biệt khác, cũng mỗi loại có 4 quân.

Bộ hoa

Bộ hoa trong mạt chược bao gồm 4 loại hoa khác nhau: mai, lan, cúc và trúc. Mỗi loại hoa đại diện cho một mùa trong năm và chỉ có một quân cho mỗi loại. Tổng cộng, bộ hoa có 4 quân.

Bộ bốn mùa

Bộ này bao gồm các quân bài đại diện cho bốn mùa: xuân, hạ, thu và đông. Ngoài ra, bộ còn bao gồm các quân bài đặc biệt:

• Tứ hoàng: Được đánh số từ 1 đến 4 và đi kèm với chữ "hoàng" ở bên dưới, bộ này có tổng cộng 4 quân.
• Tứ hậu: Cũng được đánh số từ 1 đến 4, nhưng đi kèm với chữ "hậu", và cũng có tổng cộng 4 quân.

Bộ khung

Bộ khung bao gồm những quân bài có khả năng thay thế cho các quân bài khác trong trò chơi. Bộ khung được chia thành hai loại:

• Khung xanh: Gồm 4 quân, mỗi quân có khả năng thay thế riêng:
• Tổng: Có thể thay thế cho tất cả các quân bài, kể cả các quân hoa.
• Thùng: Chỉ thay thế các quân thuộc hàng văn.
• Soọc: Được sử dụng để thay thế các quân thuộc hàng sách.
• Màn: Thay thế cho các quân thuộc hàng vạn.
• Khung đỏ: Bao gồm 4 quân có chức năng thay thế cụ thể:
• Hoa: Thay thế cho các quân tài phao.
• Hỷ: Có thể thay thế cho các quân thuộc bốn hướng gió.
• Nguyên: Thay thế cho các quân trung, phát và bạch.
• Hợp: Thay thế cho các quân bài thuộc hàng nạc (văn, sách, và vạn).

Như vậy, tổng thể bộ bài mạt chược bao gồm:

• 36 quân hàng vạn
• 36 quân hàng văn
• 36 quân hàng sách
• 16 quân cho bốn gió: đông, tây, nam, bắc
• 12 quân cho trung, phát, bạch
• 4 quân cho bộ hoa
• 4 quân cho bộ bốn mùa
• 4 quân tứ hoàng và 4 quân tứ hậu
• 8 quân thuộc bộ khung (khung xanh và khung đỏ)

Luật chơi mạt chược

Điều kiện chiến thắng trò chơi

Mục tiêu của người chơi mạt chược là giành chiến thắng, còn được gọi là 'tới' hoặc 'ù'. Để đạt được điều này, người chơi cần phải sắp xếp các quân bài của mình theo cấu trúc gồm 4 nhóm (phom) và 1 đôi (cặp). Khi sắp xếp đúng như vậy, bộ bài của người chơi sẽ được coi là 'tròn bài' và có thể tới hoặc ù để kết thúc ván chơi.

Mỗi người chơi sẽ cầm trong tay 13 quân bài, và khi họ rút được quân bài ù (quân thứ 14), họ có cơ hội sắp xếp thành công các nhóm và đôi để chiến thắng ván mạt chược. 

Việc sắp xếp này đòi hỏi sự tính toán và chiến thuật, vì người chơi cần phải lựa chọn và thay đổi quân bài hợp lý qua từng lượt đánh để có thể tạo ra bộ bài hoàn chỉnh nhất.

Chuẩn bị trước khi chơi

Người chơi

Mạt chược yêu cầu từ 4 đến 6 người tham gia. Nếu có 6 người, 4 người chơi chính, 2 người dự bị (gió Trung và Phát) sẽ thay thế người ở cửa Đông và Tây sau khi kết thúc vòng gió Đông. Trong trường hợp có 5 người, người thứ 5 (gió Trung) sẽ thay thế người ở cửa Đông khi hết vòng.

Chọn chỗ ngồi

Chỗ ngồi có thể tự do, nhưng một số người tin rằng vị trí ảnh hưởng đến kết quả nên họ tuân theo cách sau: sử dụng các quân Đông, Tây, Nam, Bắc, trộn lẫn, đổ xúc xắc để chọn người bốc quân trước. 

Người có điểm cao nhất bốc quân đầu tiên, người bốc được quân Đông sẽ chọn chỗ ngồi và quyết định hướng ngồi. Người có quân Nam ngồi bên phải Cửa Đông, tiếp theo là Tây và Bắc.

Chia bài

Quân bài được úp xuống và trộn đều trước khi chia. Người chơi sẽ xếp các quân thành hai hàng, mỗi hàng có 18 quân xếp chồng lên nhau, sau đó tạo thành một hình vuông nhỏ. Nhà cái (người ngồi ở Cửa Đông) đổ xúc xắc để tính điểm chia bài. 

Mỗi người chơi nhận 13 quân, riêng nhà cái nhận thêm 1 quân (tổng cộng 14 quân). Nếu số quân không đủ ở Cửa Nam, người chơi sẽ tiếp tục lấy từ hàng bài của Cửa Đông.

Nhà cái

Ở ván đầu, người ngồi ở Cửa Đông làm nhà cái. Nếu Cửa Đông ù, họ tiếp tục giữ vai trò này. Nếu một người khác ù, vị trí Cửa Đông sẽ chuyển sang Cửa Nam, và người ở Cửa Nam sẽ trở thành nhà cái ở ván kế tiếp.

Luật ưu tiên

Ưu tiên thứ nhất là dành cho người có thể dùng quân bài đó để ù. Trong trường hợp có hai hoặc ba người cùng chờ một quân bài để ù, ưu tiên sẽ được dành cho người ngồi ngay dưới người đánh bài. Ví dụ: nếu cửa Đông đánh ra thì cửa Nam sẽ được ưu tiên trước cửa Tây và Bắc; tương tự, cửa Tây ưu tiên hơn cửa Bắc.

Ưu tiên thứ hai là dành cho người muốn sử dụng quân bài đó để tạo thành phỗng (pong) hoặc chiếu (kong).

Ưu tiên dùng quân bài để tạo xuyên chỉ áp dụng cho người ngồi cửa dưới. Ví dụ: nếu cửa Đông đánh ra, chỉ có cửa Nam được phép ăn thành xuyên; tuy nhiên, nếu cửa Tây hoặc Bắc muốn ăn để tạo thành phỗng hoặc chiếu, họ sẽ có ưu tiên cao hơn.

Các dạng ù

Trong mạt chược, có nhiều dạng ù với các giá trị điểm phán khác nhau:

• Ù muỗi: Không có phán, nếu 4 phu bao gồm phình và phỗng. Đây là kiểu ù nhỏ nhất.
• Ù phình: Khi cửa Đông không phải là cửa chính, 4 phu toàn phình sẽ được tính 1 phán.
• Ù tui tui: Nếu 4 phu đều là phỗng, sẽ được tính 3 phán.
• Mún cun: 14 quân bài đều thuộc cùng một hàng, tính 6 phán.
• Toàn chữ: 14 quân bài đều là chữ, được 18 phán.
• Bất cầu nhần: Tự ù mà không ăn từ người khác, tính 1 phán.
• Ù xuyên: Tự bốc được quân/phu/mắt đang chờ, thêm 1 phán.
• Ù khản khản: Bốc lên 4 phu toàn phỗng mà không ăn của người khác.
• Ù thập tam thái bảo: Đủ 13 quân từ nhất, cửu và tài phao, tính 13 phán.
• Ù đại tam nguyên: Có 3 phu là phỗng gồm Trung, Phát, Bạch, được tính 9 phán.
• Ù tiểu tam nguyên: Có 2 phu là phỗng Trung, Phát, Bạch; bài còn lại là đôi Trung Phát Bạch, tính 6 phán.
• Ù đại tứ hí: 4 phu toàn phỗng Đông, Nam, Tây, Bắc, được 36 phán.
• Ù tiểu tứ hí: 3 phu là phỗng Đông, Nam, Tây, Bắc; quân bài còn lại là đôi mắt, được 24 phán.

Cách tính điểm

Khi chơi mạt chược, phán là đơn vị tính điểm. Dưới đây là một số cách tính điểm phổ biến:

• 0 phán: Ù vừa vặn, không có điểm cộng.
• 1 phán: Có các yếu tố như: sở hữu 4 xuyên, tự bốc ù, hoa trùng số chỗ ngồi, chiếu/phỗng cùng cửa, v.v.
• 2 phán: Bài có đặc điểm như: 4 hoa cùng loại, ù khi bốc quân cuối, chiếu/phỗng trùng cửa và gió.
• 3 phán: Bài có 3 phỗng gió hoặc 3 phỗng rồng, hoặc ù với toàn bài cùng loại.
• 6 phán: Bài có 4 phỗng gió tiểu tứ hỷ, hoặc tự ù khi bốc toàn phỗng.
• 8 phán: Bài có 4 phỗng gió đại tứ hỷ, tự ù khi bốc và bài trên tay chỉ có gió hoặc rồng.

Luật phạt

Mạt chược có 3 luật phạt chính:

Ù nhầm: Nếu người chơi ù nhầm, sẽ bị phạt từ 32-64 điểm và phải trả tiền cho cả làng.

Chín quân báo: Nếu một người chơi ăn 9 quân cùng hàng, người đó phải báo cho cả làng. Nếu đánh ra quân cùng hàng, họ sẽ phải trả tiền.

Ù chạy: Nếu một người chơi ù với hơn 3 phán xấp, nếu bị phát hiện là không hợp lệ, họ không được ù mà phải tiếp tục đánh.

Hy vọng qua bài viết, bạn đã nắm vững luật chơi mạt chược để tự tin tham gia trò chơi này. Chúc bạn có những phút giây thư giãn và may mắn khi chơi mạt chược!